Object in de kijker - Seinvlaggen

Enkele seinvlaggen uit de collectie van het NAVIGO-museum. We zien de vlaggen die overeenkomen met letters S en F (boven) en W en C (onder) (Collectie NAVIGO-Nationaal Visserijmuseum).

Communicatie met vlaggen

In onze huidige tijden van moderne telecommunicatie lijkt het misschien wat achterhaald, maar het gebruik van vlaggen blijft een beproefde methode voor communicatie tussen schepen. Seinvlaggen bieden een manier om informatie over (on)veiligheid, noodgevallen, medische en operationele situaties snel over te brengen tussen verschillende schepen of tussen schip en wal, over de grenzen van de taalverschillen heen. De praktijk van vlagsignalen op zee kent reeds een lange geschiedenis.

 

 

Zowel in vrede- als in oorlogstijd was het vaak van groot belang dat schepen met elkaar konden communiceren, om in konvooi optimaal te kunnen functioneren. De vlagsignalen werden toen vaak binnen een nationale vloot afgesproken, maar in 1857 maakten de Britten als eerste werk van een internationale code. Deze zogenaamde ‘Commercial Code’ introduceerde in primeur een universeel systeem, waardoor schepen van welke origine dan ook probleemloos met elkaar in contact konden treden. 18 verschillende vlaggen maakten het daarbij mogelijk om meer dan 70.000 berichten over te brengen. De eerste versie van deze code werd in de jaren 1880 verder herwerkt, en uitgebreid naar 26 vlaggen. Het volledige alfabet werd zo beschikbaar om te communiceren. Deze nieuwe internationale code werd in 1901 ten slotte opgenomen in het Internationaal Seinboek. Daarin werden naast de seinvlaggen ook alle andere codes die op zee gebruikt werden, samengebracht en vastgelegd, zoals het gebruik van lichtsignalen, geluidssignalen, morse, het semafooralfabet (en in latere versies ook radiotelegrafie en -telefonie). In de loop van de 20ste eeuw werd het systeem van de seinvlaggen nog enkele malen verder aangepast en uitgebreid tot de werkwijze die nu nog in voege is.

Seinvlaggen in de praktijk

In België werd het gebruik van het Internationaal Seinboek in 1934 verplicht voor staatsschepen en alle schepen varende onder de Belgische vlag. Elk schip beschikt sindsdien dus ook over een set vlaggen, die hen toelaat om korte berichten door te geven aan andere zeevaarders. De basis voor het hele systeem ligt in het gebruik van individuele vlaggen, die allen symbool staan voor één letter én een unieke betekenis hebben. Signalen met één letter worden toegepast voor de meest urgente problemen, of voor meldingen die vaak voorkomen. De tabel hieronder geeft een overzicht van deze internationaal erkende codes. Voor vissersschepen zitten hier trouwens nog enkele kleine verschillen in. Vlag ‘P’ staat daar bijvoorbeeld voor ‘mijn net zit vast aan een obstakel’, terwijl ‘Z’ waarschuwt wanneer een vissersschip sleepnetten heeft uitstaan. Door vervolgens verschillende vlaggen te gaan combineren tot korte reeksen, kunnen meer gedetailleerde berichten geseind worden.

Over het algemeen hijst men maximaal vier vlaggen tegelijk. In één zo’n sein kan weliswaar een letter of cijfer meermaals voorkomen, waaruit zou volgen dat meerdere stellen vlaggen aan boord moeten zijn. Om dit te voorkomen heeft men de 1e, 2e en 3e vervangwimpel ingevoerd. De antwoordvlag  wordt gebruikt als contrasein om te antwoorden, of als decimaal teken.

Het stalen vissersschip O.181 Cleopatra wordt te water gelaten, mét vlaggenlijn om deze heugelijke gebeurtenis te vieren (Collectie NAVIGO-Nationaal Visserijmuseum).

Pavoiseren

Een oud gebruik bij feestelijke gelegenheden bestaat eruit om de seinvlaggen te gebruiken om het schip te ‘pavoiseren’. Dit wil zeggen dat de seinvlaggen in een willekeurige volgorde aan elkaar geknoopt worden en het want (alle lijnen en stagen van de mast) van het schip versieren. Het is een gebruik dat zowel in de marine als in de zee-, binnen- en pleziervaart voorkomt. Ook in de visserij is het een bekend gegeven. In Nederlandse havens als Scheveningen, IJmuiden en Vlaardingen vindt zelfs jaarlijks een Vlaggetjesdag plaats. Op deze feestdag, veelal de zaterdag voor het uitvaren van de vloot voor de eerste haringvangst van het jaar (mei of juni), liggen de vissersschepen dan ‘gepavoiseerd’ in de haven.

Expo ‘Eau Forte’

Wil je zien hoe deze seinvlaggen en het nautisch alfabet de mensen van de Westhoek Academie Koksijde inspireerden tot prachtige kunstwerken? Kom dan zeker langs voor de expo ‘Eau Forte’, die van 30 maart tot 16 juni 2019 neerstrijkt in het NAVIGO-museum.

Bijkomende info

• Objectnummers 1568 (reeks seinvlaggen) en 5514 (studiekaartjes visser Gustave Verburgh)
• Deelcollecties ‘Visvangst’ en ‘Documenten en persoonlijke documenten’